MENU
Kraków. Zdjęcie Walerego Rzewuskiego sprzed polowy 60. lat XIX wieku, przedstawiające Wawel od strony południowo - wschodniej. Na pierwszym planie widać rozległe, otoczone murem podwórze i zabudowania gospodarcze, należące prawdopodobnie do pobliskiego klasztoru Misjonarzy na Stradomiu.Po lewej stronie rośnie wzdłuż obecnej ul. Bernardyńskiej rząd wysokich włoskich topól. które zostały wycięte w 1868 r. Po prawej znajduje się fragment Arsenału przy ul. Grodzkiej 64, a u stóp zamku piętrowy dom kapitulny z łamanym dachem, zburzony pod koniec XIX w.. Zamek jest świeżo po przeróbkach dokonanych w latach 1854-1860 dla stacjonującego tam wojska austriackiego, w wyniku których elewacja otrzymała nowe okna, Pawilon Gotycki - pseudogotyckie laskowania, wieża Duńska - hełm barokowy, wieża Senatorska - krenelaże na szczycie.

Dodał: sawa° - Data: 2021-08-28 05:29:57 - Odsłon: 892
Rok 1865

Data: 2021:08:20 10:14:02   ISO: 160   Ogniskowa: 14 mm   Aparat: Panasonic DMC-GF3   Przysłona: f/4   Ekspozycja: 10/1250 s  


Tuż przy Bramie Grodzkiej, prowadzącej z murów obronnych miasta na przedmieście Stradom, już w drugiej połowie XV wieku stał dom, czy może raczej dwór, nazywany jeszcze kilka stuleci później Dębno. Nazwa ta wywodziła się od miejsca urodzenia jego pierwszego właściciela kanclerza wielkiego koronnego i starosty krakowskiego Jakuba z Dębna Dembińskiego. Plac na wybudowanie domu został mu darowany w uznaniu zasług przez króla Kazimierza Jagiellończyka w 1463 roku. Kiedy kasztelan ukończył przewidziany na rezydencję zamek w swej rodzinnej miejscowości (1477), postanowił wspaniałomyślnie przekazać dom kapitule, która była jego właścicielem do połowy XVI wieku. Później przez wiele dziesiątków lat był w posiadaniu osób świeckich.
Po drugiej okupacji miasta przez Szwedów król August II Mocny kazał zburzyć Dębno ze względów strategicznych (1705). Kilka lat później pochodzący z Warmii teolog i medyk ksiądz Józef Rogalli, późniejszy kanonik krakowski, odbudował dom, aby przybywający celem załatwienia spraw kapłani mieli wygodne i położone blisko katedry mieszkania. W czasie walk konfederacji barskiej budynek znów uległ zniszczeniu, ale już 1773 roku kapituła przekazała go księdzu kanonikowi Michałowi Sołtykowi, referendarzowi koronnemu, z zadaniem ponownej odbudowy.
W ręku kapituły dom pozostawał do końca lat 20. XIX wieku, kiedy kolejny właściciel i zarządca ksiądz kanonik Mateusz Dubiecki wystawił go na sprzedaż. Był to już czas, kiedy w tej okolicy zaszły bardzo rewolucyjne zmiany związane z wyburzeniem murów obronnych i Bramy Grodzkiej, jednej z ośmiu rozmieszczonych w murach obronnych miasta. Ciekawym trafem to ona stanęła prawdopodobnie jako pierwsza (ok. 1300) i zniknęła jako ostatnia, rozebrana dopiero w 1818 roku.
Wiadomo, że w latach 50. XIX wieku Dębno należało do Anny Łubieńskiej. Jej własnością był też sąsiedni, pusty wtedy plac pozostały po usuniętym jeszcze za czasów Wolnego Miasta Krakowa parterowym domu mieszczącym kuźnię. Wcześniej miejsce to zajmowała ludwisarnia, pracująca na potrzeby stojącego naprzeciw Arsenału Królewskiego, zlikwidowana w 1709 roku.
Plac sąsiadujący z Dębnem zabudowano ponownie dopiero w 1868 roku. Stanęła tam wtedy jednopiętrowa kamienica, nadbudowana wkrótce (1879) przez Hirscha Landaua, właściciela jeszcze kilku innych domów na Stradomiu i Kazimierzu. Z końcem lat 70. XIX wieku także dawny dwór Dębno utracił bezpowrotnie charakter skromnej, otoczonej ogrodem rezydencji, nadany mu w wyniku przebudowy dokonanej przez księdza Sołtyka. Za sprawą kolejnego właściciela Mojżesza Isenberga przeprowadzono poważną rozbudowę. Miejsce skromnego jednopiętrowego domu nakrytego tradycyjnym łamanym dachem polskim zajęła pozbawiona wdzięku typowa kamienica, oznaczona wkrótce nr. 71. Dotychczasowy front budynku zwróconego ku ulicy Stradomskiej pozostał w układzie dziewięcioosiowym, ale został podwyższony o drugie piętro. Od strony ulicy Grodzkiej w miejsce ogrodu i bramy wjazdowej na posesje powstała licząca aż 12 osi fasada, połączona z sąsiednią siedmioosiową kamienicą Landaua (nr 69). Złączone skrzydłami domy stanowiły odtąd zwarty blok zabudowy na rzucie zbliżonym do prostokąta. Dawało to porażający efekt tak urbanistyczny, jak i wizualny.
Środowiska historyków i konserwatorów od zawsze krytykowały tę zabudowę usytuowaną w tak bliskim sąsiedztwie Wawelu i przesłaniającą dodatkowo kościół św. Idziego. Architekt Zygmunt Hendel i muzeolog Feliks Kopera pisali wprost (1905) o ohydnych koszarowo-czynszowych kamienicach, tworzących potworne sąsiedztwo, które ubliżać będzie odnowionemu kiedyś zamkowi. Tymczasem w 1912 roku właściciele obu domów bracia Rafał i Jan Landauowie oraz Stanisława Gałecka połączyli siły, występując z planami nadbudowy trzecich pięter. Pomysł ten został rzecz jasna natychmiast storpedowany, ale szczególnie Gałecka, właścicielka dawnego Dębna, nie składała broni, odwołując się od decyzji urzędników magistrackich, aż głos ostateczny w tej kwestii zabrać musiała rada miasta.
Nieuchronny los obu kamienic dopełnił się dopiero podczas okupacji. W marcu 1942 roku przystąpiono do ich wyburzenia. Równocześnie przebito arkadowe przejście w XVIII-wiecznym budynku Inspektoratu Szkolnego, sąsiadującym z kościołem św. Idziego. Znacznie poszerzona i na nowo wyprofilowana ulica Podzamcze była odtąd całkowicie zamknięta ze względu na bezpieczeństwo gubernatora Franka, a ruch pieszy dozwolony był tylko pod nowymi arkadami. Prace ukończono w lipcu 1942 roku. Odtąd w miejscu niechcianych kamienic pozostał zgrabny trójkątny placyk wybrukowany XIX-wieczną, porfirową kostką. Dawny plac Bernardyński, przestał tym samym istnieć, choć na planach miasta nazwa ta figurowała jeszcze w latach 60. Siłą rzeczy zniknęła też maleńka uliczka św. Idziego, pomiędzy domem nr. 69 a kościołem. W 2009 roku placyk nazwano imieniem kapelana II Korpusu Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, generała ojca Franciszka Studzińskiego. (Źródło: fragment książki pt. "Kraków na starych widokówkach 2", Krzysztof Jakubowski, Kraków 2015 )

  • /foto/9459/9459371m.jpg
    1802 - 1808
  • /foto/9458/9458705m.jpg
    1905
  • /foto/9460/9460101m.jpg
    1918
  • /foto/9922/9922652m.jpg
    1920 - 1925
  • /foto/9459/9459364m.jpg
    1933
  • /foto/9459/9459365m.jpg
    1933
  • /foto/9459/9459370m.jpg
    1933
  • /foto/9459/9459415m.jpg
    1937
  • /foto/9542/9542094m.jpg
    1940 - 1941
  • /foto/9465/9465368m.jpg
    2020

KRAKÓW na starej fotografii Wanda Mossakowska, Anna Zeńczak , Wydawnictwo Literackie. Kraków , Kraków 1984

Poprzednie: 2021 - 2022 Przebudowa ulicy Wolności (etap I) Strona Główna Następne: 2020 - 2023 Odbudowa ratusza